Na rynku mamy obecnie bardzo bogatą ofertę pieczątek, co odpowiada na ogromne zapotrzebowanie rynku na te produkty. Zanim jednak pieczątka stała się narzędziem, z którego korzystamy dziś przeszła szereg przeobrażeń. O początkach wykorzystywania pieczątek, ich wyglądzie, używanych materiałach oraz funkcji jakie pełniły na przestrzeni wieków opowiemy w poniższym artykule.
Prapoczątki
Choć naukowcom nie udało się dokładnie określić kiedy po raz pierwszy wykorzystano stempel to jednak pewne jest to, że były to nie tyle pieczątki, co pieczęcie, które w odróżnieniu od swoich współczesnych odpowiedników były wypukłe. Samo słowo „pieczęć” odnosi się to czynności pieczenia oraz odciskania, co w dzisiejszym rozumieniu oznaczałoby napiętnowanie, nacechowanie.
Pierwsze pieczęcie były wykonywane i wykorzystywane już w epoce kamienia, a następnie miedzi, brązu oraz metalu. Jako, że były wykonywane ręcznie stanowiły prawdziwe dzieła sztuki, a znajdujący się na nich wzór świadczył o kreatywności jego twórcy. Istnieją dowody na to, że już 3 tys. lat p.n.e. stemplowano naczynia na ich obwodzie, co było swoistym sposobem podkreślania własności i znakiem identyfikującym osobę, która wykorzystywała taki stempel.
Pieczątki w starożytnych cywilizacjach
Ciekawym rodzajem pieczęci, który był wykorzystywany przed tysiącami lata w krajach Bliskiego Wschodu, Mezopotamii czy Egiptu były tzw. „pieczęcie cylindryczne”. Tłok, na którym rytowano wzory wykonywano w krwawniku, koralu czy innym kamieniu szlachetnym, a następnie wyryty wzór wybijano na glinianej tabliczce. Taki wzór bardzo często przedstawiał sceny z życia tamtejszej ludności dzięki czemu stał się dla naukowców cennym źródłem informacji na temat zwyczajów danej cywilizacji. Pieczątki cylindryczne były również popularne na terenie Galilei od 3 tys. p.n.e. aż po V w. n.e.
Materiał na pieczęć i odcisk
To z jakiego tworzywa powstawał tłok oraz jaki materiał nośny był wykorzystywany do robienia odbicia zależało od kreatywności osób tworzących pieczęcie. Wraz z upływem lat stemple stawały się coraz ładniejsze i bardziej precyzyjne. Tłoki wykonywane były z brązu, żelaza, mosiądzu, stali, a nawet złota czy srebra. Z kolei materiałem nośnym, służącym do wykonywania odcisku był lak, wosk, metal, tusz, ołów czy żelazo. Niejednokrotnie, by ochronić taką pieczęć przed podrobieniem, przygotowywano specjalny tusz na bazie mieszanki kilku składników jak np. żywica, olej lniany czy terpentyna. Z takich pieczątek korzystały zarówno osoby świeckie jak i dostojnicy kościelni.
Pieczątki królewskie
W XI wieku w obiegu były stemple kamienne, których używano jako formy potwierdzenia autentyczności dokumentu. W XII wieku pieczęciami swoje dekrety sygnowali książęta i królowie. Z biegiem lat takie pieczęcie wykorzystywane przez osoby świeckie ulegały przeobrażeniom, na północy Europy do odbicia zaczęto wykorzystywać nawet barwiony wosk pszczeli, przy tym ten czerwony był zarezerwowany dla króla.
Najstarszą dotychczas odnalezioną pieczątką polską jest pieczęć żony Mieszka II Rychezy (1025-1034). W XIII wieku z kolei po raz pierwszy pojawił się na pieczęci orzeł , a dokładniej na pieczęci władcy z dynastii Piastów Przemysława II . Odtąd tradycja umieszczania wizerunku orła na pieczęci była podtrzymywana aż do okresu rozbiorów.
W średniowieczu obok pieczątek królewskich pojawiły się również stemple rycerskie, miejskie (będące własnością instytucji samorządowej w miastach), pieczęcie cechowe czy mieszczańskie . Badaniem pieczęci jako źródła historycznego zajmuje się sfragistyka, której początki sięgają XVII wieku.
Stemple duchownych
Pieczęć od zawsze towarzyszyła dostojnikom kościelnym. Te pochodzące z czasów średniowiecza nierzadko przedstawiały herb rodowy lub inny symbol, z którym utożsamiał się bezpośrednio jego właściciel. Popularna wśród duchownych była sygnatura pierścienia.
Od XII wieku w obiegu była pieczęć metalowa, na której widniała z jednej strony podobizna św. Apostołów Piotra i Pawła, z drugiej imię aktualnego papieża. Była to tzw. „Pieczęć Rybaka”, która od 1166 roku stała się ważnym sposobem legalizacji dokumentów kościelnych. Aby uniknąć jej podrobienia, po śmierci duchownego taka pieczęć była niszczona.
Papieże przejęli również tradycję bulli czyli pieczątki najwyższej wagi, która była wcześniej używana przez władców Bizancjum oraz książąt ruskich.
Pieczątki dziś
Po epoce pieczątek kauczukowych i gumowych, które pojawiły się w XIX wieku następuje całkowita ewolucja pieczęci. W 1948 roku powstaje pierwsza pieczątka kieszonkowa Vienna, a później w ślad za nią pierwsza pieczątka samotuszująca z materiałem wymiennym.
W XXI wieku możemy już nabyć pieczątki o różnych kształtach: kwadratowe, prostokątne, okrągłe, owalne. Możemy je kupić wraz z poduszką, jak również te automatyczne czy tzw. suche stemple, które można wybijać na rożnych powierzchniach.
Dostępność, jak również dobra cena sprawiła, że takie pieczątki stawały się coraz popularniejsze, zarówno jako środek potwierdzający ważności dokumentów jak i element zdobniczy. Dziś mamy pieczątki grawerowane laserowo w gumie, pieczątki typu flash, frezowane, grawerowane laserem, metalowe czy wykonywane metodą polimerową.
Pieczątki – tradycja, która przetrwała do dziś
Choć współczesne pieczątki swoim wyglądem właściwie w niczym nie przypominają dawnych pieczęci to jednak cel pozostaje ten sam : służą podpisowi. Odgrywają ważne znaczenie w trakcie prowadzenia działalności gospodarczej, czasem wydawane są również na różne okoliczności i na te polują kolekcjonerzy. Co ciekawe, do dziś w Japonii nawiązuje się do dawnego znaczenia i wykorzystywania pieczęci. W kraju Kwitnącej Wiśni są one wciąż tradycyjnie, ręcznie zdobione, a samo ich zdobienie jako sztuka jest zaliczane do kaligrafii.
Krzysztof Górski / Stampler.pl dla Jotem.in
fot. Jeffrey Beall / CC BY
