Czy kiedykolwiek zastanawialiście się, dlaczego nie możecie poczuć własnego zapachu, pomimo że inni mogą? Czy zauważyliście, że po wejściu do domu znajomych, zawsze czujecie tam pewien specyficzny zapach? Czy kiedykolwiek przyszło Wam do głowy, że Wasz dom też ma swój zapach, którego po prostu nie jesteście w stanie wyczuć? To zjawisko nazywa się adaptacją sensoryczną, a dzisiaj przyjrzymy się mu bliżej.
Adaptacja sensoryczna – klucz do zrozumienia zapachu
Adaptacja sensoryczna jest zaskakująco powszechnym zjawiskiem, które doświadczamy na co dzień, często nie zdając sobie z tego sprawy. Działa ona na zasadzie zanikania bodźców, które są ciągle obecne w naszym otoczeniu, takich jak zapach naszego domu, ucisk wywierany przez ubrania na naszą skórę czy temperaturę wody, w której jesteśmy zanurzeni.
Aby zrozumieć, dlaczego to się dzieje, musimy na chwilę zastanowić się nad tym, co to znaczy odczuwać świat wokół nas i jak to robimy. Nasz mózg siedzi w cichym, ciemnym, miękkim wnętrzu, próbując zrozumieć wszystko, co dzieje się na zewnątrz. Jak tworzymy obraz zewnętrznego wszechświata? Jak to wszystko tutaj dostaje się do naszego mózgu? Odpowiedź brzmi: za pomocą naszych zmysłów.
Jak działają nasze zmysły?
Nasze ciało jest pokryte specjalizowanymi neuronami, które każdy reaguje na określone typy sygnałów. Kiedy informacja sensoryczna jest wykrywana przez jeden z tych receptorów sensorycznych, mamy do czynienia z wrażeniem. Przykładowo, światło wpadające do naszego oka powoduje zmiany chemiczne w komórkach na tyle oka. Te zmiany chemiczne wywołują reakcję łańcuchową wiadomości w postaci impulsów nerwowych, które docierają do centralnego układu nerwowego. To są nasze zmysły.
Zapach, który nie przestaje istnieć, tylko staje się niewidoczny
Jeżeli przyjąć, że nasze domy mają zapach, dlaczego go nie czujemy? Jest to związane z tym, jak nasz układ nerwowy i zmysłowy interpretuje i przetwarza informacje. Podobnie jak nasze oczy stale adaptują się do poziomu oświetlenia, nasz zmysł węchu adaptuje się do zapachów, które są stale obecne. Po pewnym czasie, postrzegając ciągły zapach, nasz układ nerwowy przestaje go interpretować jako nową informację. Zapach nie znika, ale przestajemy go świadomie dostrzegać. To jest właśnie adaptacja sensoryczna w akcji.
Inne zmysły, które mogą Cię oszukiwać
Nasza zdolność do kontrolowania adaptacji sensorycznej jest w dużej mierze ograniczona, ponieważ jest to naturalny i automatyczny proces mózgu. Adaptacja sensoryczna ma na celu optymalizację naszych zmysłów, aby mogły skupić się na nowych, ważnych bodźcach, zamiast na tych, które są stale obecne i nieistotne. Jednak pewne aspekty adaptacji sensorycznej można kontrolować. Na przykład, istnieją techniki treningowe związane z adaptacją sensoryczną, które mogą pomóc w wykorzystaniu tego zjawiska do poprawy funkcji zmysłowych. Naukowcy badają również, jak różne czynniki, takie jak skupienie uwagi, mogą wpływać na proces adaptacji sensorycznej.
Innym przykładem jest to, że osoby pracujące w branży perfum mogą uczyć się ignorować pewne powszechne zapachy (jak np. zapach kawy), aby skupić się na subtelniejszych niuansach nowych zapachów. Takie osoby często korzystają z różnych technik, takich jak regularne oddychanie świeżym powietrzem, aby „zresetować” swoje zmysły węchu i zapobiec nadmiernej adaptacji. To pokazuje, że choć nie możemy całkowicie zatrzymać procesu adaptacji sensorycznej, mamy pewne narzędzia i strategie, które mogą nam pomóc zarządzać tym procesem.
Zmysł węchu nie jest jedynym, który ulega adaptacji sensorycznej. Nasz zmysł dotyku jest kolejnym przykładem, który doświadcza tego samego zjawiska. Na przykład, kiedy nałożymy na siebie ubrania, początkowo czujemy ich ciężar. Ale po pewnym czasie, kiedy nasz mózg zaczyna traktować ten ciężar jako stałą, przestajemy go odczuwać. To samo dzieje się, gdy wkładamy zegarek na rękę lub nosimy okulary. Po pewnym czasie zapominamy, że są na nas, dopóki coś nie przypomni nam o ich obecności. Gdy jesteśmy w głośnym środowisku, takim jak koncert lub głośna kawiarnia, nasz słuch może stopniowo adaptować się do głośności, co powoduje, że hałas staje się mniej intensywny.
Dowiedz się więcej:
- Stevenson, Richard J. „Psychological correlates of habitual odor perception.” Chemical Senses 40.6 (2015): 437-447.
- Wysocki, Charles J., et al. „Individual differences in sensitivity to the odor of 4, 16-androstadien-3-one.” Chemical Senses 31.8 (2006): 705-713.
- Zhou, Wen, et al. „Olfaction shapes host-parasite interactions in parasitic nematodes.” Proceedings of the National Academy of Sciences 108.35 (2011): 14589-14594.
- Webster, Ben, et al. „Olfactory perceptual learning is the best predictor of olfactory cognitive ability.” Chemical Senses 45.8 (2020): 687-694.
- Veldhuizen, Maria G., et al. „Identification of human gustatory cortex by activation likelihood estimation.” Human brain mapping 30.12 (2009): 3976-3986.