Swędzenie to nieprzyjemne odczucie, które każdy z nas doświadczał. Znane jako „świąd” lub medycznie „pruritus”, jest to reakcja organizmu mająca na celu ochronę przed pasożytami i drażniącymi substancjami. Chociaż wiele osób uważa świąd za jedynie irytujący, stanowi on istotny element naszego układu obronnego. W tym materiale wspólnie przyjrzymy się przyczynom i mechanizmom występowania świądu oraz podpowiemy, jak sobie z nim radzić.
Czym jest świąd i dlaczego się pojawia? Świąd, znany także jako pruritus, jest reakcją obronną organizmu mającą na celu usunięcie zagrożeń pasożytniczych oraz drażniących substancji z naszej skóry. Wydłużając się, nasza skóra pokrywa nawet 2 metry kwadratowe, co czyni ją największym naszym narządem. Skóra pełni rolę pierwszej linii obrony, narażając się na różne czynniki zewnętrzne. Świąd jest bodźcem, który wywołuje chęć drapania, często nieświadomą. Ta reakcja najprawdopodobniej wyewoluowała u naszych przodków zamieszkujących tereny otwarte, aby usunąć pasożyty i inne drażniące substancje, takie jak kolce czy alergeny. Okazuje się również, że świąd może być zaraźliwy, podobnie jak ziewanie. Jesteśmy społecznymi zwierzętami, dlatego obserwowanie drapania się innych członków grupy może dać nam wskazówkę do takich samych zachowań.
Jak powstaje uczucie świądu? Do niedawna naukowcy uważali, że świąd to jedynie łagodniejsza forma bólu. Jednak obecnie wiemy, że świąd ma własne, specjalne obwodnice w naszym układzie nerwowym, w które zaangażowane są różne substancje chemiczne i komórki. Kiedy coś styka się ze skórą, zakończenia nerwowe w naskórku przekazują te informacje poprzez sygnały elektryczne i chemiczne do mózgu. Różne bodźce aktywują inne szlaki nerwowe, wywołując odczucia w mózgu. Lekkie dotknięcie może sprawiać przyjemność, a uderzenie w twarz prawdopodobnie będzie bolało. Jednak dokładne mechanizmy, które sprawiają, że świąd różni się od innych odczuć, nie są jeszcze w pełni poznane.
Dlaczego drapanie jest takie przyjemne? Drapanie skóry to technicznie rzecz biorąc forma bólu. Nazwa „zadrapanie” to dosłownie „zadanie małej rany, która przebija skórę”. Drapanie powoduje wysłanie sygnału bólu do mózgu, który tłumi sygnał świądu, dlatego zewnętrzne bodźce, takie jak uderzenia czy uciskanie obszarów swędzących, również przynoszą ulgę. Pamiętaj o tym, gdy rodzić powie ci, żebyś się nie drapał.
Twój mózg reaguje na ból, wyzwalając uwalnianie substancji chemicznych w podrażnionym miejscu, co łagodzi bolesne odczucia. Jedną z tych substancji chemicznych przynoszących ulgę jest serotonina, neuroprzekaźnik. Ale ta serotonina ułatwia również ponowne wyzwolenie sygnału swędzenia. Więc swędzące nerwy znów się zapalają, a Ciebie jeszcze bardziej swędzi! Naukowcy nazywają tę ciągłą pętlę swędzenia i drapania „cyklem swędzenie-drapanie” i może to doprowadzić do szału.
W skrajnych przypadkach uszkodzenie nerwów czujących świąd może prowadzić do swędzenia bez rzeczywistego bodźca, a to jest rodzaj swędzenia, którego drapanie nie pomoże złagodzić. Ludzie, którzy wyzdrowieli z półpaśca, wirusowej infekcji wpływającej na układ nerwowy, mogą doświadczać niewytłumaczalnego, nieustającego swędzenia po ustąpieniu wysypki. Pewna kobieta miała tak swędzącą skórę po wyzdrowieniu z półpaśca, że wydrapała w głowie dziurę aż do mózgu (źródło).
Co zrobić, gdy ciągle swędzi. Terapie.
Swędzące dolegliwości były dokumentowane na przestrzeni historii, a ludzie znaleźli różne sposoby łagodzenia tego uczucia. Grecy i Rzymianie korzystali z kąpieli mineralnych i tłuszczu zwierzęcego. Persowie używali srebra. W starożytnych Chinach pomagano sobie z tą przypadłością używając mentolu, a kamfora – substancja chemiczna pozyskiwana z drzew iglastych, historycznie używana do produkcji materiałów wybuchowych – łagodziła świąd skóry od XIII wieku. Obecnie mamy również środki znieczulające, które pozbawiają skórę takiego odczucia, przeciwzapalne substancje drażniące, takie jak kapsaicyna, wyekstrahowana z papryczek chili, oraz leki przeciwhistaminowe i kremy ze sterydami. Jednak ze względu na różnorodność przyczyn świądu nie ma uniwersalnego remedium dla wszystkich. Na szczęście istnieje wiele różnych metod leczenia, dzięki czemu nie trzeba zaczynać od zera. Jeśli odczuwasz swędzenie, pamiętaj: w przeciwieństwie do piękna, świąd nie ogranicza się tylko do powierzchni skóry. Jest to odczucie, które sięga od naskórka aż do mózgu. Początki tego swędzenia, które czujesz teraz, sięgają daleko w drzewie ewolucji, a my dopiero drapiemy powierzchnię wiedzy na ten temat.
Świąd, znany jako pruritus, jest reakcją obronną organizmu, mającą na celu usunięcie zagrożeń pasożytniczych i drażniących substancji z naszej skóry. Chociaż dokładne mechanizmy świądu nie są jeszcze w pełni poznane, wiemy, że istnieją specjalne obwodowe obwodnice w naszym układzie nerwowym, które odpowiadają za to odczucie. Drapanie jest formą łagodzenia świądu poprzez wywołanie bodźców bólowych, które tłumią sygnał świądu. Naukowcy nadal badają te mechanizmy, aby lepiej zrozumieć, jak działają. Istnieje wiele sposobów łagodzenia świądu, zarówno te historyczne, jak i nowoczesne, ale z uwagi na różnorodność przyczyn świądu, nie istnieje uniwersalne lekarstwo. Zrozumienie świądu to ciągły proces badawczy, który pozwala nam lepiej radzić sobie z tym nieprzyjemnym odczuciem. Zalecam skonsultowanie się z lekarzem lub dermatologiem w przypadku wystąpienia silnego lub przewlekłego swędzenia, aby uzyskać odpowiednią diagnozę i leczenie.
Na podstawie materiału Why do we Itch doktora Joe Hansona z kanału BeSmart.
Chcesz dowiedzieć się więcej? Zajrzyj do źródeł:
- Niemezjanow G., Szepietowski J. (red.), Dermatologia. Wrocław: Elsevier Urban & Partner, 2019.
- Steinhoff M., Bíró T. (2016). Itch Research and Therapy: Frontiers in Neuroscience. 10. 10.3389/fnins.2016.00146.
- Bhandari S., Caunt C. (2018). Itch-Scratch Cycle: A Neuroimmune Perspective. International Journal of Molecular Sciences, 19(10), 3215.
- Carstens E., Akiyama T. (2010). Itch: Mechanisms and Treatment. CRC Press.
- Neufeld-Cohen A., Tsoory M., Evans A. (2019). Socially induced contagion of itch in mice: A model for empathy? Neuroscience and Biobehavioral Reviews, 105, 104-109.
